Tên di sản : Đình làng Bái Xuân
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : Số 178/QĐ-UBND
Giới thiệu
Cấu trúc của ngôi đình:
Không gian đình hiện tại gồm: sân, nhà tiền đình, hai dãy nhà giải vũ, hậu cung. Ngôi đình toạ lạc trên thửa 169/572 (theo bản đồ hành chính xã Vĩnh Phúc, năm 2003).
Từ ngoài vào trong di tích có các công trình sau:
Trước cổng đình là ao thuộc thửa đất số 238 diện tích 1347m2.
Cổng đình: Theo các cụ trong làng kể lại, cổng đình trước kia được xây dựng 3 cửa: một cửa chính và 3 cửa phụ, phía trong cửa chính được xây bức bình phong. Đến năm 1953 cổng đình bị máy bay bắn phá. Hiện tại, cổng đình được xây dựng lại trên nền móng cũ. Cổng đình có kích thước rộng 4,5m gồm 2 cột trụ biểu cao 3,5m, cánh cửa bằng sắt được gắn vào 2 cột trụ biểu 2 bên.
Sân đình: Sân đình hình chữ nhật có chiều rộng 13,8m, chiều dài 15,5m với diện tích 213,9m2. Trước kia, nền sân lát gạch bát cổ truyền 20cm x 20cm sân đình nay bị hỏng, địa phương láng lại bằng nền xi măng.
Nhà tiền đình: Nhà Tiền đình được đặt theo hướng Đông Nam, nền đình cao hơn mặt sân 20cm. Xung quanh bó nền vỉa gạch bằng đá lan giai.
Nhà tiền đình được cấu tạo 3 gian 2 chái, chiều dài 13,5m, chiều rộng 9,9m với tổng diện tích 124,73m2. Kết cấu các gian tính từ Đông sang Tây
Gian thứ nhất rộng 3,4m, gian thứ hai rộng 3,7m, gian thứ ba rộng 3,4m, hai dĩ (đốc) rộng 1,2m.
Đình có 5 hàng cột, hai hàng cột cái, hai hàng cột quân trước, sau, một hàng cột hiên trước. Tính theo chiều ngang thân nhà từ mái hiên trước đến cột hiên là 0,47m, từ cột hiên đến cột quân là 1,62m, từ cột quân đến cột cái trước là 1,47m, từ cột cái trước đến cột cái sau là 3m, cột cái sau đến cột quân sau là 1,47m, cột quân sau đến tường hậu là 0,87m.
Đình Bái Xuân gồm 24 cột 8 cột cái, 16 cột quân, và 4 cột hiên được làm đá xanh.
Các cột ở đây được tạc theo kiểu “thượng thu hạ thách”, và xà câu đầu có sự tương ứng với nhau, giữa xà với cột, giữa câu đầu với các cột hợp lý và hài hoà.
Kết cấu vì kèo:
Đình Bái Xuân gồm 3 gian 2 chái, 4 vì kèo có kết cấu kiến trúc giống nhau, theo kiểu giá chiêng kể chuyện. Đặc biệt, ngôi đình này câu đầu thay quá giang ở 4 vì. Gắn kết giữa cột cái và cột quân là hệ thống xà nách, tất cả đều không soi gờ chỉ. Trên câu đầu có kẻ chuyền trước, sau. Bát đấu ở đây không soi và chạm khắc hoa văn. Trên trụ tròn là rường bụng lợn (hay còn gọi là quả bắp), trên lưng quả bắp có đấu kê guốc thượng lương.
Hệ thống các cột được liên kết bằng vì kèo bao gồm các cấu kiện như: câu đầu, xà nách, kẻ trước, bẩy sau. Từ cột hiên ra mái ngói hiên trước đặt kẻ hoành qua lá dong, kẻ hiên này đặt dưới xà nách lòng qua cột quân, đầu nghé có nhiệm vụ đỡ con ngang nối giữa đầu cột quân và xà nách ra một hiện trước. Cột hiện trước của đình được làm bằng đá. Mái sau không có hàng cột hiên nên bẩy sau được đặt lên tường hậu.
Cột cái và cột quân được liên kết dọc bằng hệ thống xà kép. Các xà có nhiệm vụ liên kết các vì với nhau đỡ phần mái, trên xà là hệ thống hoành. Xà nách, kẻ bẩy, kẻ chuyền của đình không chạm khắc trang trí hoa văn. Mái đình lợp ngói mũi hài.
Trước kia, hoành tải, rui, mè của đình được làm bằng gỗ. Qua nhiều lần trùng tu hoành tải rui, mè được thay bằng luồng. Xà thượng, xà hạ, xà thế hoành đều làm bằng gỗ. Toàn bộ khung gỗ của đình đền làm bằng gỗ lim. Bờ giải được xây vuông góc với bờ nóc chạy xuống phía mái được trát vữa.
Hai dãy nhà giải vũ và hậu cung bị sụp đổ (do máy bay địch bắn phá năm 1953). Năm 1990, nhân dân làng Bái Xuân đã trùng tu lại hai dãy nhà giải vũ và hậu cung trên nền móng cũ. Cả hai nhà giải vũ có kiến trúc, giống nhau.
Nhà giải vũ: Chiều rộng = 1,1m; chiều dài = 3,75m, với diện tích = 4,125m2
Hai nhà giải vũ kết cấu kiến trúc rất đơn giản: 1 vì gỗ giữa và 2 vì gác tường, đòn tay, rui, mè bằng luồng.
Hậu cung:
Hậu cung đình gồm 3 gian kết cấu theo chiều dọc gồm 1 vì giữa và 2 vì gác tường, các vì này đều làm bằng gỗ, kết cấu đơn giản. Hậu cung có chiều rộng 2,8m, chiều dài 4,27m với tổng diện tích là 11,956m2, đòn tay rui mè bằng luồng, mái lợp ngói mũi hài.
Hương án ở hậu cung được xây bằng bê tông, chiều dài 1,40m, chiều rộng 1,15m, cao 0,87m. Trên hương án đặt bài vị Thành Hoàng làng là nơi bày các đồ thờ tam sự, ngũ sự, đài rượu, tàn, lọng, và bức y môn
Phân loại di tích:
Đình Bái Xuân xã Vĩnh Phúc, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá là loại hình di tích kiến trúc nghệ thuật.
Các hiện vật trong di tích:
Hương án gỗ (mới): 01 cái
Long ngai gỗ (mới): 02 cái
Bát hương gốm (mới): 05 cái
Lư hương đồng (mới): 04 cái
Hạc đồng (mới): 02 con
Chuông đồng (mới): 01 cái
Lộc bình hoa gỗ (mới): 02 cái
Đài nước gỗ (mới): 12 cái
Chân đèn gỗ (mới): 06 cái
Mâm bồng gỗ (mới): 01 cái
Cơ hội cỡ lớn (mới): 22 cái
Y môn vải (mới): 02 cái
Trống gỗ cỡ lớn: 01 cái.